مزایا و معایب واکسن
واکسن یک فراورده زیستی است که در برابر یک بیماری میکروبی مشخص، ایمنی فعال اکتسابی تولید می‌کند. واکسن با وارد کردن قطعات غیرفعال یا ضعیف‌شده عوامل بیماری‌زا به بدن، سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا پادتن (آنتی‌بادی) تولید کند و در صورت ورود مهاجم، بتواند آن را شناسایی و نابود کند. واکسن‌ها از بیماری‌های عفونی جلوگیری می‌کنند و سالانه از مرگ دو تا سه میلیون نفر بر اثر بیست نوع بیماری نجات می‌دهند. واکسن‌های مختلف با روش‌های مختلف ساخته می‌شوند. برخی از آنها با استفاده از عامل بیماری‌زای کشته شده یا ضعیف شده و برخی با استفاده از قسمت‌های آنتی‌ژنیک یا رمز ژنتیکی آن ساخته می‌شوند.
تاریخچه کشف واکسن
تاریخچه کشف واکسن به چند مرحله و چند دهه برمی‌گردد. اولین کسی که کاربرد واقعی واکسیناسیون را کشف کرد، ادوارد جنر بود که در سال 1796 روشی را برای حفاظت در برابر بیماری آبله ابداع کرد. او با تزریق مایع موجود در تاول فرد مبتلا به آبله‌ی گاوی به پوست فرد دیگر، او را در برابر آبله انسانی مصون کرد. در قرن 20، واکسن‌های جدیدتری برای بیماری‌های دیگر مانند سیاه سرفه، دیفتری، کزاز، فلج اطفال، سرخک، اوریون و سرخچه تولید شدند. بعضی از این واکسن‌ها با استفاده از عامل بیماری‌زای کشته شده یا ضعیف شده و بعضی با استفاده از قسمت‌های آنتی‌ژنیک یا رمز ژنتیکی آن ساخته شدند . تلاش‌های موفقت‌آمیز در جهت ریشه‌کنی آبله، فلج اطفال و سایر بیماری‌های عفونی باعث شد که نیاز به تزریق بعضی از واکسن‌ها حذف شود.
مزایا واکسیناسیون
واکسیناسیون یکی از راه‌های موثر و ایمن برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی است. مزایای واکسیناسیون عبارتند از:
– کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های جدی که ممکن است منجر به مرگ، ناتوانی، عوارض جانبی یا نیاز به درمان پزشکی شوند.
– کاهش انتشار و شیوع بیماری‌ها در جامعه و حفظ سلامت عمومی. واکسیناسیون ممکن است از افراد اطراف ما نیز محافظت کند، زیرا با کاهش تعداد مبتلایان، احتمال آلوده کردن اشخاص دیگر نیز کمتر خواهد بود.
– صرفه‌جویی در هزینه‌های درمان و مراقبت که ناشی از بروز بیماری‌های عفونی است. واکسیناسیون گزینه‌ای اقتصادی و سودآور است که باعث کاهش فشار بر سامانه بهداشت و درمان می‌شود.
– حفظ سلامت فردی و اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی. واکسیناسیون با جلوگیری از بروز بیماری‌های عفونی، مانع از تأثیر منفی آنها بر روح و روان، تحصیل، کار و فعالیت‌های روزانه مردم می‌شود.
عوارض واکسینایون
واکسیناسیون ممکن است در برخی افراد عوارض جانبی ایجاد کند که اغلب خفیف و زودگذر هستند. عوارض جانبی نشانه‌ای از فعال شدن سیستم ایمنی بدن در پاسخ به واکسن است و نشان می‌دهد که واکسن در حال کار است. عوارض جانبی شایع واکسیناسیون عبارتند از:
– درد، قرمزی و سفتی در محل تزریق
– تب، لرز، خستگی، سردرد، درد عضلانی و اسهال
– واکنش‌های آلرژیک شدید مانند شوک آنافیلاکسی
این عوارض معمولا پس از چند روز خود به خود از بین می‌روند و با استراحت و مصرف مسکن ساده قابل کنترل هستند. در صورت بروز عوارض جانبی شدید یا طولانی‌مدت، باید به پزشک مراجعه کرد.
برخلاف عوارض جانبی، خطرات واکسیناسیون بسیار نادر هستند و به معنای اثرات جبران‌ناپذیر یا خطرناک بر سلامت فرد هستند. خطرات واکسیناسیون ممکن است به دلایل زیر رخ دهند:
– حساسیت فرد به محتوای واکسن
– خطای تولید یا تزریق واکسن
– عوامل دیگر مانند بیماری‌های همزمان یا داروهای مصرف شده
خطرات واکسیناسیون بستگی به نوع واکسن، شرایط فرد و شانس دارد. بعضی از خطرات شامل لخته‌شدن خون، فلج صورت، التهاب عصب چشم یا نقص ایمنی هستند. این خطرات بسیار کم رخ می‌دهند (حدود ۱ در ۱۰۰۰۰۰ تا ۱ در ۱۰۰۰۰۰۰) و با توجه به فواید بالای واکسیناسیون در پیشگیری از بروز یا شدت بیماری‌های عفونی، قابل قبول هستند .
کاهش عوارض واکسن
برای کاهش عوارض جانبی واکسیناسیون، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
– قبل از واکسیناسیون، از سلامت خود اطمینان حاصل کنید و در صورت داشتن بیماری‌های همزمان یا مصرف داروهای خاص با پزشک خود مشورت کنید. همچنین از خوردن غذاهای سالم و آب کافی استفاده کنید.
– در زمان واکسیناسیون، به پرسنل بهداشتی اطلاع دهید اگر تاریخچه حساسیت یا واکنش آلرژیک به واکسن‌های دیگر یا مواد خاص دارید. همچنین لباس راحت بپوشید تا بازوی خود را برای تزریق آسان‌تر کنید.
– پس از واکسیناسیون، محل تزریق را با یخ یا پارچه خیس خنک کنید تا تورم و درد را کم کنید. در صورت تب یا درد عضلات، می‌توانید از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا پاراستامول استفاده کنید. فعالیت روزانه خود را کمتر کرده و از ورزش یا فعالیت فیزیکی سنگین برای یک یا دو روز خودداری کنید.
– در صورت بروز علائم نگران‌کننده مانند تورم شدید بازو، تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد برای بیش از سه روز، خونریزی یا کبود شدگی نامعمول، سخت‌تر شدن علائم تنفسی، ضعف گسترده عضلات، بروز لکه‌های قرمز چشمگیر در پوست، سرگیجه، بینایی مبهم یا سایر علائم نامعمول، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
عوارض جانبی واکسیناسیون معمولا خفیف و موقت هستند و نشان‌دهنده این است که سامانه ایمنی شما در حال پاسخ به واکسن است. با این حال، در نادرترین موارد ممکن است عوارض جدّي نظير التهاب عروقي (VITT) يا التهاب قلبي (myocarditis) يا پروكارديت (pericarditis) رخ دهد. برای جلوگیری از این عوارض، لازم است قبل و بعد از واکسیناسيون به نشانه‌های هشدار دهنده توجه کنید و در صورت بروز آنها سریعا اقدامات لازم را انجام دهید.
